Terminal dönemde yaşam kalitesinin olası en yüksek düzeyde tutulması ve semptomatik tedavi önemlidir. Bu dönemde ağrı ve semptomların giderilmesi gerekir.

Ağrı ve semptomların başlamadan önlenmesine yönelik çalışan hospisler, terminal dönemde olan hastaların bakım verildiği kurumlardır. Bu kurumlara tedavisi mümkün olmayan, ölümcül tanısı olan hastalar kabul edilmektedir.

Hospislerin ev ortamına uygun biçimde düzenlenmesine özen gösterilmektedir. Böylece, hastalar ev ortamı koşullarında gerekli bakımı alarak, son dönemlerini ağrısız, huzur içinde geçirmektedirler.

Modern hospis hareketi terminal hastalık yerine, aile ve hastanın duygusal ve fiziksel semptomlarına (ağrı kontrolü, konstipasyon, oral ülserasyonlar, dekübütüs ülserleri gibi) odaklanır.

Profesyonel bir ekip tarafından verilen bu bakım, tedavi edici bir yaklaşım değil; destekleyici bir bakımdır.

Günümüzde yaşamın son döneminde bulunan hastalara sunulan sağlık hizmetinin “düşmanla savaşma” mantığı ile yapılandırılması nedeniyle ölümcül hastalıkların kabullenilmesinde güçlükler yaşanmakta ve ölüm süreci acı verici olmaktadır.

Tedavi edici yaklaşımların tükendiği hastalarda başta olmak üzere, tedavi süresince ya da ölüm anına kadar ve sonrasında yas sürecinde, hasta ve yakınlarının fiziksel ve psikososyal gereksinimlerinin karşılanmasında palyatif bakım önemli bir yer tutmaktadır.

Palyatif bakım veya hospis kliniklerinin amacı; onaylanan yaşamı ve kabullenilen ölümü normal sürecinde götürmek ve yaşam kalitesini arttırmaktır.

Hospis bakım, ağrıyı azaltmak, hastayı rahatlatmak, aile ve arkadaşlarıyla kaliteli zaman geçirmelerini sağlamak için planlanmaktadır.

1967 yılında Londra’da hemşire Cicely Saunders kendisinin kurduğu ve ölüme yaklaşan hastaların bakımının verildiği bir kurum ile “hospis” hareketini başlatmıştır.

Gelişmiş ülkelerde daha da geliştirilen bu sistem şu anda terminal hastaların rutin evde bakımı, evde günlük vizitler, evde hemşirelik hizmetleri ve gerektiğinde hospitalizasyon hizmetlerini de sağlamaktadır.

Ülkemizde “Hospis” kavramı yeni yeni anlaşılmakta olup, bu tür kuruluşların yapısı ve işleyişleri hakkında yasal bir düzenleme bulunmamaktadır.

Sağlık Bakanlığımızın 2005 yılında yayınlamış olduğu “Evde Bakım Hizmetleri Sunumu Hakkında Yönetmelik” de evde bakım hizmetlerinin bir sağlık kuruluşu olan hospis içinde verilebilmesini sağlayacak maddeler içermemektedir.

Ayrıca ülkemizde evde destek hizmeti veren özel birkaç kurum ve sınırlı sayıdaki palyatif tedavi ünitelerinin dışında tamamen hospis olarak nitelendirilebilecek bir sistem ne yazık ki halen yoktur.

Türkiye’de hastalara uzun süreli palyatif bakım verebilecek, hospis kavramına yakın ilk kuruluş Türk Onkoloji Vakfı’nın, İstanbul Yeşilköy’de “Kanser Bakımevi” adı ile 1993-1997 yıllarında hizmete soktuğu kuruluştur.

Bu tür kuruluşlarda yatan hastalara sosyal güvenlik sistemlerimizce ödeme yapılmaması, bağış kaynaklarının yetersizliği, hasta ve yakınlarınca hospis kavramının yeterince anlaşılmaması bu öncü kuruluşun kapanmasına yol açmıştır.

Palyatif bakım amaçlı ikinci “Hospis” girişimi ise Hacettepe Onkoloji Enstitüsü Vakfı tarafından 2006 yılında sonuçlandırılmış ve Hacettepe Onkoloji Hastanesine çok yakın, tarihi bir Ankara evi yeniden 12 odalı bir hospis’e dönüştürülmüştür. Ancak yasal düzenlemelerin olmayışı nedeni ile bu evin “Hacettepe Umut Evi” adı ile kanserli hastaların tedavi ve sonrasında birkaç hafta gibi kısa süreli konaklamalarını ve minimal ölçüde hemşire hizmetlerinden yararlanmalarını sağlayacak şekilde hizmet vermesi öngörülmüştür.

Sonuç olarak, terminal dönem bakımda Amerika’da ve Avrupa’da oldukça yaygın olan, İngiltere’de palyatif bakım uzmanlığı, Amerika’da hospis ve palyatif tıp ihtisas dalı olarak onaylanan, multidisipliner sağlık desteği vermesi planlanan “hospis hizmetleri”nin ülkemizde de yaygınlaşması, sağlık çalışanlarının desteğini alması ve bu hizmetin sosyal güvenlik sistemi kapsamına alınması gerekmektedir.

Ülkemizde de son bakım evleri kurulmalı, gerek tıp gerekse hemşirelik programlarında terminal bakım ihtisas alanları oluşturulmalıdır. Ayrıca bu merkezlerin sorumluluğunu üstlenecek kişileri yetiştirecek eğitim programlarının oluşturulması ve sürekliliğinin sağlanması son derece önemlidir. Bu konuda gönüllülere, özel ve devlet kuruluşlarına önemli görevler düşmektedir.

Unutulmamalıdır ki, hastaların son dönemlerinde evde veya hospislerde bakımı hem ekonomik hem de hasta ve yakınlara daha uygun bir yaklaşımdır.

Aynur BAHAR